Gece Çalışması ve Gece Fazla Çalışması Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Sürekli ve kesintisiz çalışması gereken işlerde vardiyalı sistem kaçınılmazdır. Bu sistem kapsamında işçilerin gece çalışması da söz konusu olmaktadır. Gece vardiyasına sıkça rastlandığından, işçilerin bu konudaki haklarını bilmeleri büyük önem taşır. İşverenlerin ilgili kanun ve yönetmeliklere uymaması halinde idari para cezaları ve işçiye haklı fesih hakkı doğabilmektedir.

Bu yazımızda, gece çalışmasının kapsamını, sürelerini, fazla mesai durumlarını, işverenin yükümlülüklerini ve işçilerin haklarını detaylı şekilde ele alacağız.

Gece Çalışması Nedir?

İş Kanunu’na göre gece dönemi, en geç 20.00’de başlayıp en erken 06.00’da sona eren zaman dilimidir. Bu saatler arasında yapılan çalışmalar gece çalışması sayılır. İşveren, işçilerin lehine olacak şekilde düzenleme yapabilir ancak aleyhine olacak bir değişiklik yapamaz.

Önemli Nokta: Bir işçinin çalıştığı vardiya, toplam süresinin yarısından fazlası 20.00-06.00 arasına denk geliyorsa, tüm vardiyası gece çalışması olarak kabul edilir.

Dikkat! Sürekli faaliyet gerektirmeyen işyerlerinde, zorunluluk olmadıkça işçilere gece çalışması yaptırılamaz.

Gece Çalışma Süreleri

Gece çalışmasının zorluğu nedeniyle işçilerin gece postalarında 7,5 saatten fazla çalıştırılması yasaktır.

Yargıtay Kararı: Haftalık 45 saatin aşılmaması durumunda bile, gece 7,5 saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılır ve ücreti ödenmelidir.

İşverenin, işçiyi 7,5 saatten fazla çalıştırması durumunda yalnızca fazla mesai ücreti ödemesi yetmez, aynı zamanda idari para cezasına da çarptırılabilir.

Gece Çalışmasında Fazla Mesai

Bazı iş kollarında, işçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

Bu Kapsamda Olan İş Kolları:

• Turizm Hizmetleri
• Özel Güvenlik Hizmetleri
• Sağlık Hizmetleri

Bu iş kollarında, işçi yazılı onay verdiği sürece 7,5 saatten fazla çalıştırılabilir. Ancak Yargıtay’a göre, işçinin bu onayı her yıl yenilemesi gerekmektedir.

Dikkat! Sağlık durumu gece çalışmasına uygun olmayan işçiler, doktor raporu ile 7,5 saatin üzerinde çalışmaktan muaf tutulabilirler.

Gece Çalışması Ücreti ve Fazla Mesai Ücreti

Gece çalışması ile gündüz çalışması için farklı bir ücret tarifesi bulunmamaktadır. Ancak gece 7,5 saatten fazla çalışılmışsa, fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir.

• Haftalık 45 saati aşmasa bile gece 7,5 saatin üzerinde çalışılan süre fazla mesai sayılır.
• Turizm, özel güvenlik ve sağlık sektöründe yazılı onay olmadan gece 7,5 saatten fazla çalışma yaptırılmışsa, fazla mesai ücreti ödenmelidir.
• Diğer sektörlerde ise yazılı onay alınsa dahi 7,5 saati aşan gece çalışmaları fazla mesai kabul edilir ve ek ücret ödenir.

İşçinin Sürekli Gece Vardiyasında Çalıştırılması

Vardiyalı çalışan işyerlerinde, işçilerin sürekli gece vardiyasında çalıştırılması yasaktır. Gece çalışan işçinin, en fazla bir hafta boyunca gece çalıştıktan sonra gündüz vardiyasına geçirilmesi gerekmektedir.

Gece Vardiyasında Çalıştırılamayacak İşçiler

Aşağıdaki işçiler gece çalıştırılamaz:

• Sanayi işlerinde çalışan 18 yaş altı işçiler
• Hamile işçiler (gebeliğin 24. haftasından itibaren)
• Yeni doğum yapmış ve emziren kadın işçiler (doğumu izleyen 1 yıl boyunca)
• Kadın işçiler için, işyeri hekiminden gece çalışmasına uygunluk raporu alınmadıkça

Gece Çalışmasında İşverenin Yükümlülükleri

İşveren, gece çalıştırdığı işçilerin haklarını korumakla yükümlüdür. Bu kapsamda;

• İşçiler gece çalışmasına başlamadan önce sağlık kontrolünden geçirilmelidir.
• Her iki yılda bir periyodik sağlık kontrolleri yapılmalıdır.
• Gece çalıştırılan iş yerleri yeterli aydınlatmaya sahip olmalıdır.
• Gece çalışması nedeniyle sağlık sorunu yaşayan işçiye, gündüz vardiyasında uygun bir iş verilmelidir.

Gece Çalışması Yaptırılan İşçilerin Hakları

Aşağıdaki durumlarda işçi, ihbar süresi vermeden iş akdini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanabilir:

1. Yazılı onay alınmadan 7,5 saatin üzerinde gece çalıştırılması
2. Sağlık raporu ile gece çalışamaz belgesi almasına rağmen çalıştırılması
3. Gece çalışmasına rağmen ücret ve fazla mesai ödemelerinin eksik yapılması
4. İşçiler arasında ayrımcılık yapılarak bazı işçilerin sürekli gece çalıştırılması
5. Sürekli olarak gece vardiyasında çalıştırılması

Sonuç ve Dikkat Edilmesi Gerekenler

İş Kanunu, işçilerin haklarını korumayı amaçlasa da işverenler bazen bu kurallara aykırı uygulamalar yapabilmektedir. Gece çalışmasına ilişkin süre sınırları sıklıkla ihlal edilmekte ve işçiler fazla mesai ücretlerinden mahrum bırakılabilmektedir.

Böyle bir durumla karşılaşılması halinde, alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışmak, hak kayıplarının önüne geçmek için önemli bir adımdır.